اقتصاد دانش بنیان

ارتباط کم‌رنگ صنعت و دانشگاه، مشکلي است که طي اين سال‌ها باعث شده توليد محصول دانش‌بنيان آن‌طور که بايد و شايد از پيشرفت قابل ملاحظه‌اي برخوردار نباشد. براي رفع همين مشکل هم شرکت‌هاي دانش‌بنيان شروع به فعاليت کردند تا اين فاصله را پر کنند و دست پژوهش‌گران دانشگاهي را در دست صنعت‌گران بگذارند. در اين ميان صنعت‌گراني نيز بودند که اين نياز را زودتر درک کردند و با کمک گرفتن از دانشگاهيان، محصولات شرکت خود را به محصولاتي دانش‌بنيان ارتقا دادند. اين شرکت‌ها به دليل پيشينه‌اي که در بازار داشتند، بهتر و سريع‌تر از شرکت‌هاي نوپا توانستند جاي محصولات تازه خود را در بازار پيدا کنند و به موفقيت برسند. يکي از اين شرکت‌ها، مخزن فولاد رافع است که 20 سال پيش فعاليت خود را در استان مازندران آغاز کرد و امروز يکي از شرکت‌هاي دانش‌بنيان صنعتي قوي است. با مهدي رحماني، مدير کارخانه و عضو هيئت مديره اين شرکت درباره راهي که مخزن فولاد رافع طي کرده و مسائل و مشکلات شرکت‌هاي دانش‌بنيان به گفت‌و‌گو پرداختيم.

¡ شرکت دانشبنيان مخزن فولاد رافع در چه زمينههايي فعاليت ميکند؟

ما در حوزههاي گوناگوني فعال هستيم و ديگ بخار، ديگ آب گرم و آب داغ، ديگ روغن داغ و نمک مذاب، پکيجهاي چند منظوره و تجهيزات جانبي همه اين محصولات را توليد ميکنيم. علاوه بر اينها محصولات ديگري هم هستند که توليدشان براساس سفارش است. مثل رکوپراتور، اکونومايزر، توربولاتور و...

¡ تفاوت شما با شرکتهاي مشابه در چه چيزي است که باعث شده اين شرکت عنوان دانشبنيان را کسب کند؟

ما تنها شرکت دانشبنيان ايراني هستيم که در اين زمينهها فعاليت ميکنيم. از جمله محصولات دانشبنيان ما ميتوان به مشعلهاي سوخت زغالسنگ اتوماتيک اشاره کرد. ما پکيجهايي براي آب گرم مصرفي ساختيم که با سوخت زغالسنگ کار ميکنند و کاملا هم اتوماتيک هستند. اين را ما براي اولين بار ساختهايم و نمونهاش در کل دنيا وجود ندارد. يا پکيج چندمنظوره تفتان را طراحي کردهايم که هم خروجي آب گرم مصرفي دارد، هم خروجي آب گرم تاسيسات، خروجي آب جکوزي، استخر و سونا. اينطوري با يک پکيج ميتوانيم تمام نيازها را تامين کنيم و نيازي به وجود چند مبدل نيست، چون اين دستگاه پنج خروجي مستقل از هم دارد. از طرفي مصرف سوخت آن پايينتر است، عمر بيشتري دارد و قيمت آن نيز نسبت به نمونههاي مشابه کمتر است.

ديگهاي توليد بخار در ظرفيتهاي پايين که ميتواند در زماني کمتر از هشت دقيقه، توليد بخار کند، از ديگر سيستمهاي دانشبنيان توليدي شرکت ماست. راندمان حرارتي اين دستگاه 93 درصد است و از نظر قيمت، 50 درصد از نمونههاي مشابه ارزانتر است. کار بعدي که دو سال است روي آن تمرکز کردهايم و طرح نهايياش تقريبا تمام شده و منتظر گرفتن تاييديه دانشبنيان آن هستيم، ديگهاي چگالشي است که راندمان حرارتي 5/98 درصد دارند.

¡ اين شرکت از چه سالي کار خود را آغاز کرد و از چه زماني به فعاليتهاي دانشبنيان روي آورد؟

ما شرکت را در سال 75 تاسيس کرديم و از سال 89 تيم R&D در اين شرکت شکل گرفت و کمکم آن را توسعه داديم و از تخصصهاي مختلف در اين تيم کمک گرفتيم. در حال حاضر اعضاي تيم R&D را افرادي تشکيل ميدهند که دکتراي مکانيک، دکتراي مهندسي مواد، کارشناسي ارشد مهندسي مواد، دکتراي برق و... دارند. اين افراد نيروهاي قوي دانشگاهي هستند که در کنار تيم اجرايي فعاليت ميکنند. ميتوانم بگويم از سال 90 اين تيم به صورت کاملا مستقل از تمام بخشهاي کارخانه فعال است و به کارهاي تحقيق و توسعه ميپردازد.

¡ شما بهعنوان مدير کارخانه به صورت مستقيم با تيم R&D و توليدات کارخانه در ارتباط هستيد. براساس تجربياتي که داريد، تفاوت مديريت کارخانهاي معمولي را با کارخانهاي دانشبنيان در چه مواردي ميبينيد؟

در کارخانهاي که توليدکننده محصولات دانشبنيان است، مسائل خيلي پيچيده است. چون ما قرار است کار علمي انجام دهيم، ارتباطمان با اساتيدي که در حوزههاي پژوهشي فعاليت ميکنند و پژوهشگران در رشتههاي مرتبط بسيار تنگاتنگ است. برنامه ما اين است که خروجي دانشگاهها را در کارخانه تست کنيم. به اين صورت که ايدهها را شناسايي ميکنيم و به مطالعه و بررسي مقالات علمي ميپردازيم که قابليت اجرايي دارند و نيازي را در داخل کشور برطرف ميکنند. بعد از اساتيد و پژوهشگران مربوط دعوت ميکنيم تا در جلسهاي نظراتشان را مطرح کنند و بعد هم نمونه آن محصول را با نرمافزارها به صورت 3D ميسازيم تا به ايدهاي کلي درباره آن برسيم. بعد هم از آن ايده براي توليد محصول مستقل استفاده ميکنيم و در صنعت نوآوري ايجاد ميکنيم. از سال 90 که چنين ارتباطي با دانشگاه برقرار کردهايم، خروجيهاي متفاوت و بهتري داشتهايم. بنابراين عملا مدير کارخانه دانشبنيان به هيچ عنوان درگير روزمرگي نيست و دائم بايد به فراتر از آنچه وجود دارد، فکر کند. مثلا ما در حال حاضر به جز پروژههايي که با دانشگاهها و با کمک پژوهشگران تعريف ميکنيم، سه قرارداد با شرکتهاي اروپايي نيز تعريف کردهايم که در اين قراردادها قرار است يا دانش فني خودمان را به آنها بفروشيم، يا دانشفني آنها را بخريم و وارد کشور کنيم. ما با سه برند برتر دنيا وارد مذاکره شدهايم و قرار است معاملهاي تقاطعي داشته باشيم. در دو مورد به مرحله تفاهمنامه رسيدهايم و در حال نوشتن قرارداد هستيم و در يک مورد نيز هنوز مذاکراتمان به پايان نرسيده است. جالب است بدانيد در يکي از توافقاتي که داريم، قرار بر اين است که دانش فني را بخريم و شرکت مذکور هم بازار آسيا را در اختيارمان بگذارد. بهطور کلي مديريت در چنين کارخانهاي نياز به به برقراري ارتباطات و پيگيريهايي دارد که در کارخانه معمولي نيازي به آنها نيست.

¡ در بخش پيدا کردن نيروي متخصص و نگهداشت آن مشکلي نداريد؟ چون اين يکي از مشکلات شايع در شرکتهاي دانشبنيان است.

اتفاقا پيدا کردن نيروي متخصص جزو مشکلات ماست. البته به دليل شرايط خوبي که در کارخانه براي اين افراد مهيا ميکنيم، مشکلي در نگه داشتن اين افراد در مجموعهمان نداريم. چون معتقديم نيروي انساني، سرمايه شرکت است و بايد از آن نگهداري کرد. اما مشکل اينجاست که پيدا کردن نيروي متخصصي که در رشته تحصيلي خود از نظر علمي حرفي براي گفتن داشته باشد، سخت است. معمولا افراد تحصيلکرده ما فقط نمره ميگيرند و درسها را پاس ميکنند، ولي وقتي وارد کار ميشوند، حتي فرمول کوچک انتقال حرارتي را هم بلد نيستند. ما کاري را که بايد در دانشگاه انجام ميشد، دوباره انجام ميدهيم. براي آنها دورههاي آموزشي برگزار ميکنيم و يک سال طول ميکشد تا آنها در مسير شرکت قرار بگيرند. در واقع از سال سوم استخدام اين افراد، آنها ميتوانند براي شرکت آورده داشته باشند. واقعا در اين بخش مشکل داريم. البته همه فارغالتحصيلان دانشگاهها هم اين مشکل را ندارند، اما اين افراد يا براي خودشان شرکت دارند و در همانجا کار ميکنند، يا دنبال اين هستند که يک شغل دولتي پيدا کنند و حقوقبگير دولت شوند. معمولا ترجيح ميدهند ريسک نکنند و وارد کسبوکارهاي خصوصي نشوند، در حالي که اگر دست به چنين ريسکي بزنند، شايد بتوانند 10 سال ديگر کسبوکار خودشان را داشته باشند. ولي متاسفانه اکثرا نگاه کارمندي دارند. اين هم مشکلي است که بايد با تامل در آن نگاه کرد و برايش راهحل مناسب يافت.

¡ طي سالهاي فعاليتتان با چه مشکلاتي مواجه بوديد؟

در بخشي که ما فعاليت ميکنيم، يعني سيستمهاي گرمايشي، به حمايتهاي دولتي نياز داريم. از آن جهت که دولت لازم است در برابر توليد دستگاههايي که آلاينده زيستمحيطي هستند و مصرف انرژي بالايي دارند، بايستد. بايد شرايطي فراهم شود که شرکتهاي توليدکننده چنين دستگاههايي يا از گردونه رقابت خارج شوند، يا سيستم خود را ارتقا دهند و مشکلات آلايندگي و مصرف انرژي خود را حل کنند. مشکل اينجاست که دستگاههاي آنها در ظاهر از نظر قيمت ارزانتر هستند و خريداران معمولا به علت ناآگاهي اين اجناس را ميخرند، در حاليکه تفاوت در مصرف انرژي آنقدر متفاوت است که ظرف چند ماه اختلاف قيمت بين دستگاهها از بين ميرود و از آن به بعد ضررده ميشوند. يک دليل توجه نکردن به اين قضيه پايين بودن قيمت انرژي در کشور است. از طرفي سازمان نظام مهندسي ما هم روي اين مسائل حساسيتي ندارد و دستگاههاي پرمصرف و آلاينده محيط زيست بهسادگي تاييديه ميگيرند. اين وظيفه سازمانهاي دولتي است که نظارت کنند و در اين شرايطي که با بحران انرژي و آلايندهها روبهرو هستيم، جلوي به فروش رفتن اين دستگاهها را بگيرند.

از طرفي بروکراسي تاييد محصولات دانشگاهي بسيار زمانبر است. مثلا براي دستگاهي که ميخواهيم توليد کنيم و در حال حاضر 90 درصد بازار صادراتي دارد، ظرف چهار ماه طرح آن را نوشتهايم و چيزي در حدود شش ماه طول ميکشد تا بتواند تاييديههاي لازم را اخذ کند. بعد هم به مرحله طراحي و خريد ماشينآلات مورد نياز ميرسيم و با اين احوال حدود دو سال طول ميکشد تا بتوانيم اين محصول را توليد کنيم و ممکن است تا آن زمان بازار خود را از دست بدهيم. به اعتقاد من بايد تفاوت قائل شد ميان شرکتهايي که توانايي علمي و حسن نيت خود را اثبات کردهاند با ساير شرکتها. لازم است شرکتهايي که کار علمي انجام ميدهند، گريدبندي شوند. نگاه کردن همه افراد به يک چشم کار درستي نيست. ما بههيچوجه مشکل بازار نداريم. اگر اين زمان تاييد و بروکراسيها کمتر شود و جلوي شرکتهايي که محصول مناسب توليد نميکنند، به نحوي گرفته شود، ميتوانيم با قدرت و سرعت به فعاليتهاي خود در اين زمينه ادامه دهيم.„

منبع:مجله سرامد